Akcentowanie w praktyce

Akcent regularny

• na przedostatnią sylabę w wyrazie- paroksytoniczny: mama kolega¹
• obecny także w jednosylabowych wyrazach (to nie jest odstępstwo, tu akcent pada na jedyną sylabę): rok, dom
• w zestrojch akcentowych² jest pozorna nieregularność : (śmieje się)

Wyrazy z akcentem pobocznym

• wszystkie wyrazy składające się z więcej niż trzech sylab: wydarzenie, elektryczny³
• zestroje akcentowe⁴: (przy lotnisku), (nie zamknęli).

Akcent przesunięty

• na trzeciej sylabie od końca- proparoksytoniczny
  • w formach z ruchomą końcówką -śmy, -ście (jest tu regularny akcent wyrazu bez końcówki):
    robiliście (bo robili), chcieliśmy (bo chcieli)
  • w formach z partykułą -by w trybie przypuszczającym:
    mogłaby, chciałabym (także jak w słowie bez partykuły)
  • w liczebnikach złożonych (akcent pozostaje taki sam, jak w liczebniku prostym siedem-siedemset):
    sześciuset, siedemset, osiemset, kilkaset
  • w wyrazach obcego pochodzenia zakończonych na -ika/-yka:
    matematyka, muzyka, polityka
    (ale w słowach matematycy, muzycy, politycy akcent jest regularny)
  • w niektórych nazwach geograficznych:
    Korea, Ameryka, Afryka

• na czwartą sylabę od końca w czasownikach liczby mnogiej trybu przypuszczającego (znów akcent jak w czasowniku bez końcówki i partykuły):
  chcielibyśmy (chcieli), zrobiłybyście (zrobiły)

• na ostatniej sylabie- oksytoniczny
  • w zapożyczeniach z francuskiego:
    menu, jury
  • w skrótowcach:
    PKP pekape, PKO pekao
  • połączeniach cząstek arcy-, eks-, wice- z wyrazami jednosylabowymi:
    arcymistrz, wiceszef, eksmąż

Pozostałe nieregularności

• akcent chwiejny- oboczne formy akcentowania:
  okolica/ okolica, w szczególe/ w szczególe, (na złość)/ (na złość)
• słowa, których akcent jest po prostu ich cechą gramatyczną
  uniwersytet, technikum, papryka, opera
  i niestety wiele, wiele innych :). Pozostaje nam tylko sprawdzać...

W razie wątpliwości odsyłam do internetowego słownika http://sjp.pwn.pl

Na wskazanej stronie można również zadać pytanie w poradni językowej i uzyskać odpowiedź od najznamienitszych autorytetów w dziedzinie lingwistyki :).

1W tekście wytłuszczone są samogłoski tworzące akcentowaną sylabę.

2Połączenia formy ortotonicznej (wyrazu z samodzielnym akcentem) z enklityką (bez samodzielnego akcentu), w zestroju akcent przesunął się na 3 sylabę, ale został regularny w słowie śmieje.

3Podkreślona samogłoska buduje sylabę z akcentem pobocznym, zawsze słabszym niż główny.

4Połączenia formy ortotonicznej (wyrazu z samodzielnym akcentem) z proklityką (bez samodzielnego akcentu).