W języku polskim akcent jest przyciskowy, zatem
część akcentowana ma większa siłę wymawiania- jest głośniejsza
i bardziej precyzyjnie wyartykułowana.
Akcent wyrazowy języka polskiego pod względem
intonacyjnym jest jednostajny. Ze względu na jego stałe miejsce na
drugiej sylabie od końca wyrazu ( tzw. akcent
paroksytoniczny) nazywany jest też stałym.
Dla złożeń z cząstkami ruchomymi –byśmy,
-liśmy itd. oraz
wyrazów obcego pochodzenia jak matematyka
właściwy jest akcent proparoksytoniczny,
przypadający na trzecią sylabę od końca. Oprócz akcentów
głównych wyrazy dłuższe niż trzysylabowe przybierają akcent
dodatkowy, tzw. poboczny,
zawsze realizowany nieco słabiej od głównego.
W
języku polskim istnieją wyrazy ortotoniczne-
posiadające własny akcent oraz klityki-
pozbawione własnego akcentu, łączące się w wyrazy fonetyczne lub
inaczej zestroje akcentowe z wyrazami ortotonicznymi. Enklityki
następują po wyrazie ortotonicznym (np. daj
mu), proklityki
zaś go poprzedzają (np. do pracy),
w takich przypadkach akcent często przesuwa się- przypada bowiem
nadal we właściwym dla wyrazu ortotonicznego miejscu, niezależnie,
czy jest to druga sylaba od końca całego zestroju.
Oprócz akcentu wyrazowego w polszczyźnie występuje
także akcent zdaniowy, wyróżniający pewne wyrazy lub grupy
składniowe w zdaniu. Może on być logiczny- związany ze składniową
budową zdania, zależny do intencji mówiącego lub emocjonalny.
Akcent logiczny pełni funkcję znaczeniową, wskazuje najważniejsze
miejsce w zestroju lub zdaniu. Każde wypowiedzenie ma swój porządek
semantyczny (strukturę semantyczno-logiczną), porządek
syntaktyczny oraz określoną strukturę rematyczno-tematyczną.1
Akcent logiczny podkreśla właśnie te struktury, wyróżnia w
zależności od intencji (jak również kompetencji językowej)
nadawcy to, co najistotniejsze z punktu widzenia budowy składniowej
(orzeczenie i podmiot) lub to, co nowe (novum, nie datum) albo to, co
wiąże się z najsilniejszym ładunkiem emocjonalnym. „Akcent- to
palec wskazujący, który podkreśla najważniejsze słowa w zdaniu
lub w tekście”.2
Zwykle na frazę przypada jeden akcent logiczny lub
emocjonalny. Nadmierne, nieświadome, nieprzemyślane stawianie
akcentów lub mechaniczne przestrzeganie metrum wiersza to powody
„przeakcentowania” 3tekstu.
Powstaje wtedy przesadnie urytmizowana mowa, która nie tylko
zatraca swoje walory estetyczne, ale także zamazuje całkowicie
logikę myśli.
1
Gajda S., Jak się tworzy i rozumie wypowiedzenia? [w:] Logopedia.
Pytania i odpowiedzi, red.T. Gakowski i G. Jastrzębowska, Opole
2003, s.62-73.
2
Stanisławski K. S., Praca aktora nad sobą, Warszawa 1954, s.113.
3
Kochański W., Koszutska O., Listkiewicz Z., Sekrety żywego słowa.
Poradnik dla recytatorów, Warszawa 1974, s.38.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz