W języku polskim akcent jest przyciskowy, zatem część akcentowana ma większa siłę wymawiania- jest głośniejsza i bardziej precyzyjnie wyartykułowana.

Akcent wyrazowy języka polskiego pod względem intonacyjnym jest jednostajny. Ze względu na jego stałe miejsce na drugiej sylabie od końca wyrazu ( tzw. akcent paroksytoniczny) nazywany jest też stałym. Dla złożeń z cząstkami ruchomymi –byśmy, -liśmy itd. oraz wyrazów obcego pochodzenia jak matematyka właściwy jest akcent proparoksytoniczny, przypadający na trzecią sylabę od końca. Oprócz akcentów głównych wyrazy dłuższe niż trzysylabowe przybierają akcent dodatkowy, tzw. poboczny, zawsze realizowany nieco słabiej od głównego.

W języku polskim istnieją wyrazy ortotoniczne- posiadające własny akcent oraz klityki- pozbawione własnego akcentu, łączące się w wyrazy fonetyczne lub inaczej zestroje akcentowe z wyrazami ortotonicznymi. Enklityki następują po wyrazie ortotonicznym (np. daj mu), proklityki zaś go poprzedzają (np. do pracy), w takich przypadkach akcent często przesuwa się- przypada bowiem nadal we właściwym dla wyrazu ortotonicznego miejscu, niezależnie, czy jest to druga sylaba od końca całego zestroju.

Oprócz akcentu wyrazowego w polszczyźnie występuje także akcent zdaniowy, wyróżniający pewne wyrazy lub grupy składniowe w zdaniu. Może on być logiczny- związany ze składniową budową zdania, zależny do intencji mówiącego lub emocjonalny. Akcent logiczny pełni funkcję znaczeniową, wskazuje najważniejsze miejsce w zestroju lub zdaniu. Każde wypowiedzenie ma swój porządek semantyczny (strukturę semantyczno-logiczną), porządek syntaktyczny oraz określoną strukturę rematyczno-tematyczną.¹ Akcent logiczny podkreśla właśnie te struktury, wyróżnia w zależności od intencji (jak również kompetencji językowej) nadawcy to, co najistotniejsze z punktu widzenia budowy składniowej (orzeczenie i podmiot) lub to, co nowe (novum, nie datum) albo to, co wiąże się z najsilniejszym ładunkiem emocjonalnym. „Akcent- to palec wskazujący, który podkreśla najważniejsze słowa w zdaniu lub w tekście”.²

Zwykle na frazę przypada jeden akcent logiczny lub emocjonalny. Nadmierne, nieświadome, nieprzemyślane stawianie akcentów lub mechaniczne przestrzeganie metrum wiersza to powody „przeakcentowania” ³tekstu. Powstaje wtedy przesadnie urytmizowana mowa, która nie tylko zatraca swoje walory estetyczne, ale także zamazuje całkowicie logikę myśli.

1 Gajda S., Jak się tworzy i rozumie wypowiedzenia? [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, red.T. Gakowski i G. Jastrzębowska, Opole 2003, s.62-73.

2 Stanisławski K. S., Praca aktora nad sobą, Warszawa 1954, s.113.

3 Kochański W., Koszutska O., Listkiewicz Z., Sekrety żywego słowa. Poradnik dla recytatorów, Warszawa 1974, s.38.